जनप्रतिनिधि छनोट र मतदाताको जिम्मेवारी

२३ पटक पढिएको

जय बहादुर सिंह, जाजरकोट

लोकतन्त्र केवल मतदानको प्रक्रिया मात्र होइन, यो हाम्रो सामाजिक चेतना, विवेक र जिम्मेवारीको प्रतिफल हो। जनप्रतिनिधि केवल नेताहरू मात्र होइनन्; उनीहरू हाम्रो समाज, हाम्रो क्षेत्र र हाम्रो भविष्यका प्रतिनिधि हुन्। नेतृत्व असफल देखिनु केवल नेताको दोष होइन, यसमा हामी मतदाताको जागरूकता, मूल्याङ्कन क्षमता र चुनावी मापदण्डको कमी निर्णायक भूमिका खेल्दछ। संसारभरिका लोकतान्त्रिक अभ्यासले स्पष्ट देखाएको छ, नेतृत्वको सफलता केवल नेताको व्यक्तिगत क्षमता र योग्यता मात्रमा निर्भर हुँदैन, तर उसको चयन गर्ने मतदाताको विवेक र चेतनामा पनि निर्भर गर्दछ। हामीले केवल भाषण कौशल, प्रचार वा अल्पकालीन वाचा अनुसार मात्र प्रतिनिधि चयन गर्दा दीर्घकालीन विकास र समाजको भलो सुनिश्चित हुँदैन। यसैले, जनप्रतिनिधि छान्दा सचेत, बौद्धिक र व्यावहारिक दृष्टिकोण अनिवार्य छ।

१. नेता छनोटका लागि बौद्धिक मापदण्ड

सच्चा प्रतिनिधि छान्न तल उल्लेखित मापदण्डहरू आवश्यक छन्:

१. योग्यता र अनुभव
नेताले प्रशासनिक वा राजनीतिक अनुभव राख्नुपर्छ। नीति, कानून, अर्थतन्त्र र समाजबारे बुझाइ हुनु आवश्यक छ। केवल व्यक्तित्व र भाषण कौशलमा भर पर्नु बुद्धिमत्ताको परिचायक होइन।

२. चरित्र र ईमान्दारी
नेताले पारदर्शिता, जवाफदेहिता देखाएको छ कि छैन, भ्रष्टाचार वा अनैतिक कार्यमा संलग्न छैन भन्ने कुरामा द्रुत मूल्याङ्कन आवश्यक छ। समाजमा न्याय र समानता सुनिश्चित गर्न सक्षम नेताको चयन गर्नुपर्छ।

३. योजना र समस्या समाधान क्षमता
संकट व्यवस्थापन क्षमता, ठोस योजना प्रस्तुत गर्ने क्षमता र दीर्घकालीन दृष्टिकोण हुनुपर्छ। यसले अल्पकालीन लाभ भन्दा दीर्घकालीन विकास सुनिश्चित गर्दछ।

४. जनसम्पर्क र सुनुवाइ क्षमता
जनताको माग, सुझाव र आलोचना सुन्ने क्षमता अनिवार्य छ। नेताले केवल निर्णय लिन सक्ने मात्र नभई जनताको आवाजलाई नीति निर्माणमा रूपान्तरण गर्न सक्षम हुनुपर्छ।

५. सामाजिक दृष्टिकोण र प्रतिबद्धता
शिक्षा, स्वास्थ्य, समानता, वातावरण जस्ता दीर्घकालीन मुद्दामा स्पष्ट दृष्टिकोण हुनुपर्छ। यसले नेतृत्वको सामाजिक जिम्मेवारी सुनिश्चित गर्दछ र क्षेत्रको स्थायीत्व कायम राख्छ।

२. मतदाताको जिम्मेवारी

मतदाता केवल मतदान गर्ने व्यक्ति होइनन्; उनीहरू लोकतन्त्रका सच्चा संरक्षक हुन्। यसको लागि आवश्यक छ:

१. सक्रिय अध्ययन र विश्लेषण
उम्मेदवारका उपलब्धि, कार्ययोजना र अतीतको मूल्याङ्कन गर्नु आवश्यक छ।

२. तुलनात्मक मूल्याङ्कन
एक उम्मेदवारको गुण मात्र होइन, सबै विकल्पको तुलनात्मक मूल्याङ्कन गर्नुपर्छ।

३. दीर्घकालीन सोच
अल्पकालीन लाभ भन्दा क्षेत्रीय र राष्ट्रिय विकासमा केन्द्रित दृष्टिकोण राख्नु जरुरी छ।

४. सामूहिक जागरूकता
परिवार, समुदाय र सामाजिक समूहमा राजनीतिक बहस र जानकारी आदानप्रदान गर्नुपर्छ।

यसले मतदानलाई केवल सामाजिक कर्तव्य होइन, सक्रिय नेतृत्व चयनको बौद्धिक अभ्यास बनाउँछ।

३. ठिक लगाउने चेकलिस्ट

उम्मेदवार मूल्याङ्कनका लागि ठिक लगाउने तालिका तयार गर्नु उपयोगी हुन्छ। यसले व्यक्तिगत निर्णयलाई संरचनात्मक र तुलनात्मक बनाउँछ।

क्र.सं.	मूल्याङ्कन बुँदा	ठिक (✓)	अमान्य (✗)
१	प्रशासनिक/राजनीतिक अनुभव
२	नीति, कानून, अर्थतन्त्र, समाज ज्ञान
३	नेतृत्व र संकट व्यवस्थापन क्षमता
४	पारदर्शिता र जवाफदेहिता
५	भ्रष्टाचार/अनैतिक कार्यमा संलग्न छैन
६	ठोस योजना र दीर्घकालीन दृष्टिकोण
७	जनताको माग र सुझाव सुन्ने क्षमता
८	समाजको हित प्राथमिकता दिने क्षमता
९	शिक्षा, स्वास्थ्य, समानता, वातावरण दृष्टिकोण
१०	वाचा पूरा गर्न सक्रियता
११	सकारात्मक प्रभाव र विश्वासनीयता

४. निष्कर्ष

नेता चयनमा असफलता केवल नेताको दोष होइन; यसमा मतदाताको विवेक, जागरूकता र मापदण्डको कमी निर्णायक हुन्छ। सचेत, बौद्धिक र जिम्मेवार मतदानले मात्र क्षेत्रको विकास र समाजको भलो सुनिश्चित गर्न सक्छ।लोकतन्त्रमा हरेक नागरिकले आफ्नो मतलाई केवल अधिकारको रूपमा होइन, जिम्मेवारीको रूपमा बुझ्नु आवश्यक छ। सही प्रतिनिधि छान्नु भनेको केवल क्षेत्रको वर्तमान सुधार्नु मात्र होइन, भविष्यको समृद्धि सुनिश्चित गर्नु हो।