ग्रामीण समाजको रुपान्तरणमा युवाको अपरिहार्यता र समृद्ध नेपालको सपना

३७६ पटक पढिएको

विजयराज सिंह, जाजरकोट-

नेपालको समृद्धिको मेरुदण्ड ग्रामीण क्षेत्र हो। यहाँको विकासले नै समग्र राष्ट्रको आर्थिक तथा सामाजिक अवस्थालाई प्रभावित गर्छ। तर, विगत लामो समयदेखि ग्रामीण क्षेत्र विकासको पर्याप्त अवसरबाट वञ्चित रहँदै आएको छ। यसको प्रमुख कारण भनेको भ्रष्टाचार, कुशासन र जनताको आधारभूत आवश्यकता पूरा गर्न नसक्नु हो। यस्तो अवस्थामा ग्रामीण समाज रुपान्तरणको लागि युवाको भूमिका अत्यन्तै महत्वपूर्ण हुन्छ। युवामा रहेको ऊर्जा, नयाँ सोच र परिवर्तनको चाहनाले ग्रामीण क्षेत्रलाई नयाँ उचाइमा पुर्‍याउन सक्छ।

ग्रामीण क्षेत्रका चुनौतीहरू र युवाको भूमिका:

• भ्रष्टाचार र कुशासन: ग्रामीण क्षेत्रमा हुने विकासका कामहरूमा भ्रष्टाचार मौलाउँदा विकासका योजनाहरू अधुरै रहने र जनताले अपेक्षित लाभ लिन नपाउने अवस्था छ। युवाले पारदर्शिता र जवाफदेहिताको माग गर्दै भ्रष्टाचारविरुद्ध आवाज उठाउन सक्छन्।
• विकासको असमान वितरण: ग्रामीण क्षेत्रमा विकासका पूर्वाधारहरूको अभाव, शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको पहुँच सीमित हुनु जस्ता समस्याहरूले ग्रामीण जनजीवन कष्टकर बनाएको छ। युवाले विकासका योजनाहरूलाई समुदायको आवश्यकताअनुसार तर्जुमा गर्न र त्यसको प्रभावकारी कार्यान्वयनमा निगरानी राख्न सक्छन्।
• रोजगारीको अभाव: युवाहरूको लागि रोजगारीको अभावले गर्दा उनीहरू विदेश पलायन हुने बाध्यतामा छन्। युवाले स्थानीय स्रोतसाधनको उपयोग गरी स्वरोजगारका अवसर सिर्जना गर्न सक्छन्।
• सामाजिक कुरीति र अन्धविश्वास: ग्रामीण क्षेत्रमा अझै पनि सामाजिक कुरीति, अन्धविश्वास र लैंगिक विभेद जस्ता समस्याहरू व्याप्त छन्। युवाले यस्ता कुरीतिहरूको विरुद्धमा जनचेतना फैलाउन सक्छन्।
• कृषिको अवस्था: परम्परागत कृषि प्रणाली, सिँचाइको अभाव, बजारको पहुँच नहुनु जस्ता कारणले गर्दा कृषि उत्पादन कम हुने र किसानहरू गरिबीको रेखामुनि बाँच्न बाध्य छन्। युवाले आधुनिक कृषि प्रविधि भित्र्याएर कृषि उत्पादन बढाउन र किसानको जीवनस्तर उकास्न सक्छन्।

“समाजमा आर्थिक उन्नति, कृषि क्रान्ति र विकसित राष्ट्रको समाज निर्माण”

ग्रामीण क्षेत्रको समग्र विकासका लागि युवाले निम्न क्षेत्रमा केन्द्रित हुन सक्छन्:

• उद्यमशीलता: स्थानीय उत्पादनलाई प्रवर्द्धन गर्ने, पर्यटनलाई बढावा दिने, कृषिमा आधारित उद्योग स्थापना गर्ने जस्ता गतिविधिहरू गरेर रोजगारी सिर्जना गर्न सक्छन्।
• कृषि क्रान्ति: आधुनिक कृषि प्रविधि भित्र्याएर उत्पादकत्व बढाउने, सिँचाइ सुविधा विस्तार गर्ने, बजारको पहुँच बढाउने जस्ता कार्यहरू गरेर कृषि क्षेत्रलाई आधुनिकीकरण गर्न सक्छन्।
• शिक्षा र सीप विकास: युवाहरूलाई कृषि, प्रविधि, व्यवस्थापन जस्ता क्षेत्रमा आवश्यक पर्ने सीपहरू प्रदान गर्न तालिम कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न सक्छन्।
• सहकारी संस्थाको स्थापना: युवाले मिलेर सहकारी संस्था स्थापना गरी आर्थिक रूपमा सशक्त बन्न सक्छन्।
• प्रविधिको प्रयोग: सूचना प्रविधिको प्रयोग गरेर बजारको पहुँच बढाउने, कृषि उत्पादनको बजारीकरण गर्ने, कृषकहरूलाई आवश्यक जानकारी प्रदान गर्ने जस्ता कार्यहरू गर्न सक्छन्।

युवा जागरणका माध्यमहरू

• समाजसेवा: युवाले आफ्नो समुदायमा स्वयंसेवा गरेर सामाजिक परिवर्तन ल्याउन सक्छन्। शिक्षा, स्वास्थ्य, वातावरण संरक्षण जस्ता क्षेत्रमा युवाहरूले सक्रिय भूमिका खेल्न सक्छन्।
• सञ्चार माध्यमको प्रयोग: सामाजिक सञ्जाल, ब्लग, अनलाइन पत्रिका जस्ता माध्यमहरूको प्रयोग गरेर युवाले आफ्ना विचारहरू राख्न र जनचेतना फैलाउन सक्छन्।
• राजनीतिक सहभागिता: युवाले राजनीतिक दलहरूमा आबद्ध भएर वा स्वतन्त्र रूपमा राजनीतिमा सक्रिय भएर आफ्नो समुदायको विकासमा योगदान गर्न सक्छन्।
• सहकारी संस्थाको स्थापना: युवाले मिलेर सहकारी संस्था स्थापना गरी आर्थिक रूपमा सशक्त बन्न सक्छन्।

निष्कर्ष

ग्रामीण समाज रुपान्तरणको लागि युवाको भूमिका अत्यन्तै महत्वपूर्ण छ। युवाले आफ्नो ऊर्जा, ज्ञान र सीपको प्रयोग गरेर भ्रष्टाचारविरुद्ध लड्न, विकासका योजनाहरूको प्रभावकारी कार्यान्वयनमा निगरानी राख्न, रोजगारी सिर्जना गर्न, सामाजिक कुरीतिहरूको अन्त्य गर्न र कृषि क्षेत्रको आधुनिकीकरण गर्न सक्छन्। तर, युवा एक्लैले सबै कुरा गर्न सक्दैनन्। सरकार, गैरसरकारी संस्था र अन्य सरोकारवाला पक्षहरूले पनि युवालाई सहयोग गर्नुपर्छ। युवाको क्षमता विकासमा लगानी गर्ने, उनीहरूलाई अवसर प्रदान गर्ने र उनीहरूको नेतृत्व विकासमा सहयोग गर्ने हो भने ग्रामीण क्षेत्रको मुहार फेरिन सक्छ।

विश्लेषण:

यस लेखमा ग्रामीण क्षेत्रको विकासका चुनौतीहरू र युवाको भूमिकाको बारेमा विस्तृत छलफल गरिएको छ। यसमा भ्रष्टाचार, विकासको असमान वितरण, रोजगारीको अभाव, सामाजिक कुरीति, कृषिको अवस्था जस्ता समस्याहरूलाई उजागर गरिएको छ। साथै, युवा जागरणका माध्यमहरू जस्तै सामाजिक सेवा, सञ्चार माध्यमको प्रयोग, राजनीतिक सहभागिता, उद्यमशीलता, सहकारी संस्थाको स्थापना र कृषि क्रान्ति जस्ता विषयहरूलाई समावेश गरिएको छ। यस लेखले ग्रामीण विकासमा युवाको भूमिकाको महत्वलाई स्पष्ट पारेको छ र युवालाई सक्रिय हुन प्रेरित गरेको छ।लेखक सामाजशास्त्रमा डिग्री पास गरेका छन् । साथै विगत एक दशक देखि वित्तीय क्षेत्रमा कार्यरत रहेता पनि सामाजिक कार्यमा पनि संलग्न हुँदै आइरहेका छन्   ।प्रविधि सङ्गै समाज रुपान्तरण हुनु पर्छ भन्ने कुरालाई प्राथमिकता दिदै आइरहेका छन्  ।