नेपालमा राजनीतिक दल सुधारको खाँचो

२९५ पटक पढिएको

-विजयराज सिंह जाजरकोट 

नेपालको राजनीतिक परिदृश्यमा दलहरूको भूमिका निर्विवाद छ। तर, समयको परिवर्तनसँगै दलहरूभित्र देखा परेका समस्याहरूले देशको विकास र स्थिरतामा गम्भीर चुनौती खडा गरेका छन्। निर्वाचन आयोगले दलहरूको सुधारका लागि ठोस मापदण्ड तोक्नु अपरिहार्य छ। यस लेखमा राजनीतिक दल सुधारको आवश्यकता, चुनौती र समाधानका उपायहरूमाथि विस्तृत चर्चा गरिनेछ।

१. राजनीतिक दल सुधारको आवश्यकता

नेपालमा राजनीतिक दलहरूले लामो इतिहास बोकेका छन्। तर, पछिल्ला समयमा यी दलहरूमा विभिन्न विकृतिहरू देखा परेका छन्। जसले गर्दा लोकतन्त्र कमजोर हुँदै गएको छ। दलहरूलाई सुधार गर्नुपर्ने मुख्य कारणहरू निम्न अनुसार छन्:

• भ्रष्टाचार: राजनीतिक दलहरूमा भ्रष्टाचार व्याप्त छ। नेताहरूले आफ्नो व्यक्तिगत स्वार्थको लागि राज्यको स्रोतसाधनको दुरुपयोग गरिरहेका छन्।
• पारदर्शिताको अभाव: दलहरूका गतिविधिहरू पारदर्शी छैनन्। जसले गर्दा जनताले उनीहरूमाथि विश्वास गर्न सकेका छैनन्।
• आन्तरिक लोकतन्त्रको अभाव: दलहरूभित्र आन्तरिक लोकतन्त्रको अभाव छ। नेताहरूले कार्यकर्ताहरूको कुरा सुन्दैनन् र निर्णयहरू एकलौटी रूपमा गर्छन्।
• व्यक्तिवाद: दलहरूमा व्यक्तिवाद हावी छ। नेताहरूले दललाई आफ्नो व्यक्तिगत सम्पत्ति जस्तो व्यवहार गर्छन्।
• Ideology को अभाव: दलहरूमा ideology को अभाव छ। उनीहरूले जनतालाई आकर्षित गर्नको लागि लोकतान्त्रिक नाराहरू मात्रै प्रयोग गर्छन्।

२. राजनीतिक दल सुधारका चुनौती

राजनीतिक दल सुधारको बाटोमा धेरै चुनौतीहरू छन्। यी चुनौतीहरूलाई पहिचान गरी समाधान गर्नुपर्छ। केही प्रमुख चुनौतीहरू यस प्रकार छन्:

• नेताहरूको मानसिकता: नेताहरू परिवर्तनलाई स्वीकार गर्न तयार छैनन्। उनीहरू आफ्नो शक्ति र स्वार्थलाई जोगाउन चाहन्छन्।
• कानूनको अभाव: राजनीतिक दलहरूलाई नियमन गर्ने बलियो कानूनको अभाव छ।
• जनताको उदासीनता: जनता राजनीतिक दलहरूप्रति उदासीन छन्। उनीहरूलाई लाग्छ कि दलहरू कहिल्यै सुध्रिदैनन्।
• बाह्य हस्तक्षेप: विदेशी शक्तिहरूले राजनीतिक दलहरूलाई आफ्नो स्वार्थको लागि प्रयोग गर्छन्।

३. राजनीतिक दल सुधारका उपाय

राजनीतिक दलहरूलाई सुधार गर्नको लागि निम्न उपायहरू अपनाउन सकिन्छ:

• बलियो कानून: राजनीतिक दलहरूलाई नियमन गर्नको लागि बलियो कानून बनाउनुपर्छ।
• पारदर्शिता: दलहरूका गतिविधिहरूलाई पारदर्शी बनाउनुपर्छ।
• आन्तरिक लोकतन्त्र: दलहरूभित्र आन्तरिक लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउनुपर्छ।
• Ideology को विकास: दलहरूले आफ्नो ideology लाई स्पष्ट पार्नुपर्छ।
• जनताको सहभागिता: जनतालाई राजनीतिक प्रक्रियामा सहभागी गराउनुपर्छ।

४. अन्य राष्ट्रहरुमा गरिएको प्रयास

विश्वका विभिन्न राष्ट्रहरूले राजनीतिक दल सुधारका लागि विभिन्न प्रयासहरू गरेका छन्। केही उदाहरणहरू यस प्रकार छन्:

• स्वीडेन: स्वीडेनमा राजनीतिक दलहरूलाई आर्थिक रूपमा पारदर्शी बनाउनको लागि कडा नियमहरू छन्।
• जर्मनी: जर्मनीमा राजनीतिक दलहरूलाई जनताप्रति जवाफदेही बनाउनको लागि विभिन्न संयन्त्रहरू छन्।
• भारत: भारतमा राजनीतिक दलहरूलाई सुधार गर्नको लागि निर्वाचन आयोगले विभिन्न कदमहरू चालेको छ।

५. जनताको महसुस र राजनीतिक दलको भूमिका

नेपाली जनताले राजनीतिक दलहरूबाट थुप्रै आशा राखेका छन्। जनताले स्थिर सरकार, विकास, समृद्धि र सुशासनको अपेक्षा गरेका छन्। तर, राजनीतिक दलहरूले जनताको अपेक्षा अनुसार काम गर्न सकेका छैनन्। दलहरूले आफ्नो भूमिकालाई प्रभावकारी बनाउनको लागि निम्न कुराहरूमा ध्यान दिनुपर्छ:

• जनताको कुरा सुन्नुपर्छ: दलहरूले जनताको समस्या र आवश्यकतालाई बुझ्नुपर्छ।
• पारदर्शी हुनुपर्छ: दलहरूका गतिविधिहरू पारदर्शी हुनुपर्छ।
• जवाफदेही हुनुपर्छ: दलहरू जनताप्रति जवाफदेही हुनुपर्छ।
• एकता हुनुपर्छ: दलहरूले देशको विकासको लागि एकताबद्ध भएर काम गर्नुपर्छ।

६. लेखक परिचय

विजयराज सिंह एक समाजशास्त्री हुन् र राजनीतिक विषयहरूमा विशेष रुचि राख्छन्। उनले समाजशास्त्रमा डिग्री हासिल गरेका छन् र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको पुरस्कारबाट समेत सम्मानित भएका छन्। राजनीतिक दल सुधारको आवश्यकतालाई उनले गम्भीरतापूर्वक महसुस गरेका छन् र यस विषयमा आफ्नो विचार प्रस्तुत गरेका छन्। उनी राजनीतिक दलहरूलाई अझ बढी जिम्मेवार र उत्तरदायी बनाउनुपर्ने कुरामा जोड दिन्छन्।

७. निष्कर्ष

राजनीतिक दल सुधार एक जटिल र चुनौतीपूर्ण कार्य हो। तर, यो देशको विकास र स्थिरताको लागि अपरिहार्य छ। सबै सरोकारवालाहरूले एकजुट भएर दलहरूलाई सुधार गर्नको लागि प्रयास गर्नुपर्छ।