राजनीतिक अस्थिरता र राजतन्त्र पुनरागमनको छायाँ

विजयराज सिंह जाजरकोट-

-नेपालको राजनीतिक परिदृश्य यतिबेला अत्यन्तै जटिल मोडमा उभिएको छ। ३० वर्षको निर्दलीय निरंकुश पञ्चायती शासनको अवशेष र २४० वर्षको बदनाम राजतन्त्रको विरासत बोकेका राजावादीहरूले पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र शाहलाई पुनःस्थापित गर्ने प्रयास गरिरहेका छन्। यो प्रयासले वर्तमान सत्ताधारी र प्रतिपक्षी दलहरूलाई झस्काएको छ। यसको मूल कारण २०४६ को परिवर्तनपछि सत्तामा आएका दलहरूको कार्यशैली र २०६२/६३ को जनआन्दोलनपछि बनेको नयाँ राजनीतिक प्रणालीको असफलता हो। यो लेखमा हामी नेपालको वर्तमान राजनीतिक अवस्थाको गहिरो विश्लेषण गर्ने प्रयास गर्नेछौं।

 * ऐतिहासिक पृष्ठभूमि: नेपालको राजनीतिक इतिहास नै अस्थिरताले भरिएको छ। राणा शासन, पञ्चायती व्यवस्था र राजतन्त्रको अन्त्यपछि पनि राजनीतिक स्थिरता कायम हुन सकेको छैन।

 * दलहरूको भ्रष्ट कार्यशैली: नेपाली कांग्रेस, एमाले र माओवादी केन्द्र जस्ता प्रमुख दलहरूले सत्तामा पुगेपछि गरेको भ्रष्टाचार, नातावाद, कृपावाद र परिवारवादले जनतामा निराशा उत्पन्न गरेको छ।

 * माओवादीको विचलन: माओवादी जनयुद्धले उठाएका मुद्दाहरूलाई संस्थागत गर्न नसक्नु, शान्ति प्रक्रियामा आएपछि सत्तामा लिप्त हुनु, जनयुद्धका उपलब्धिहरूलाई त्याग्नु र प्रतिक्रियावादीहरूसँग सहकार्य गर्नुले जनतामा आक्रोश बढाएको छ।

 * संविधानसभाको असफलता: संविधानसभाले जनताको भावना विपरीत संविधान बनाउनु र संविधानसभाको विघटन हुनुले राजनीतिक अस्थिरतालाई बढावा दिएको छ।

 * आर्थिक संकट: बढ्दो बेरोजगारी, महँगी र आर्थिक संकटले जनताको जीवन कष्टकर बनाएको छ।

 * बाह्य हस्तक्षेप: नेपालको राजनीतिमा बाह्य शक्तिको प्रभाव रहँदै आएको छ, जसले राजनीतिक अस्थिरतालाई बढावा दिन्छ।

राजतन्त्रको पुनरागमनको सम्भावना:

राजतन्त्रको पुनरागमनको सम्भावनालाई विभिन्न दृष्टिकोणबाट विश्लेषण गर्न सकिन्छ:

 * ऐतिहासिक दृष्टिकोण: नेपालमा राजतन्त्रको लामो इतिहास छ र केही मानिसहरू अझै पनि यसलाई राष्ट्रिय एकताको प्रतीकको रूपमा हेर्छन्।

 * वर्तमान राजनीतिक अवस्था: वर्तमान राजनीतिक अस्थिरता र दलहरूको भ्रष्ट कार्यशैलीले केही मानिसहरूलाई राजतन्त्रको विकल्प खोज्न प्रेरित गरेको छ।

 * जनमत: यद्यपि, राजतन्त्रको पुनरागमनको लागि स्पष्ट जनमत छैन। धेरै मानिसहरू गणतन्त्रलाई नै आफ्नो शासन व्यवस्थाको रूपमा स्वीकार गर्छन्।

 * संवैधानिक जटिलता: वर्तमान संविधानले गणतन्त्रलाई संस्थागत गरेको छ र यसलाई परिवर्तन गर्न दुई तिहाइ बहुमत आवश्यक पर्छ।

नेपालको राजनीतिक अस्थिरताको समाधानको लागि निम्न विकल्पहरूमा विचार गर्न सकिन्छ:

 * सुशासन: भ्रष्टाचार नियन्त्रण, पारदर्शिता र जवाफदेहिता कायम गरेर सुशासन स्थापना गर्नुपर्छ।

 * आर्थिक विकास: रोजगारीको अवसर सिर्जना गरेर र आर्थिक विकासलाई गति दिएर जनताको जीवनस्तर सुधार गर्नुपर्छ।

 * संविधानको कार्यान्वयन: संविधानको पूर्ण कार्यान्वयन गरेर संघीयता, समावेशिता र सामाजिक न्याय सुनिश्चित गर्नुपर्छ।

 * राजनीतिक सुधार: दलहरूले आफ्नो कार्यशैलीमा सुधार ल्याएर जनताको विश्वास जित्नुपर्छ।

 * जनसहभागिता: जनताको सहभागितामा आधारित राजनीतिक प्रणाली विकास गर्नुपर्छ।

अत: नेपालको राजनीतिक भविष्य जनताको हातमा छ। जनताले आफ्नो विवेक प्रयोग गरेर सही नेतृत्व चयन गर्नुपर्छ र देशलाई राजनीतिक स्थिरता र समृद्धिको बाटोमा लैजानुपर्छ।