नेपालको विकास: विगत, वर्तमान र भविष्यको विश्लेषण

२५९ पटक पढिएको

विजय क्षेत्री,जाजरकोट–

सगरमाथाको शिखरदेखि तराईका फाँटसम्म फैलिएको नेपाल प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक विविधता र ऐतिहासिक महत्त्व बोकेको देश हो। विश्वले नेपाललाई वीर गोर्खाली, प्राकृतिक स्रोतको खानी र बौद्ध धर्मको उद्गमस्थलका रूपमा चिन्छ। तर, यस्तो सम्पन्न देश किन विकासको बाटोमा पछि परिरहेको छ? यो प्रश्न हामी सबै नेपालीका लागि चासोको विषय हो।

विकासका बाधकहरू:

नेपालको विकासमा अनेकौँ बाधकहरू छन्। तीमध्ये केही प्रमुख कारणहरू यस प्रकार छन्:

• राजनीतिक अस्थिरता: बारम्बारको सरकार परिवर्तन, दलहरूबीचको खिचातानी र नीतिगत अस्थिरताले विकास निर्माणका काम प्रभावित हुँदै आएका छन्।
• भ्रष्टाचार: राजनीति, प्रशासन र निजी क्षेत्रमा व्याप्त भ्रष्टाचारले विकास बजेटको दुरुपयोग हुने गरेको छ।
• अशिक्षा र बेरोजगारी: उच्च दरको अशिक्षा र बेरोजगारीले देशको विकासलाई बाधा पुर्‍याएको छ।
• गरीबी र असमानता: गरिबी र असमानता नेपालका प्रमुख समस्या हुन्। गरिब र सीमान्तकृत समुदायले आधारभूत आवश्यकता पनि पूरा गर्न पाएका छैनन्।
• प्राकृतिक प्रकोप: भूकम्प, बाढी, पहिरो जस्ता प्राकृतिक प्रकोपले नेपालको विकासलाई पटक-पटक धक्का दिएका छन्।
• असक्षम प्रशासन: कर्मचारीतन्त्रमा व्याप्त राजनीतिक हस्तक्षेप, भ्रष्टाचार र अक्षमताले सेवा प्रवाहमा बाधा पुर्‍याएको छ।
• अन्तर्राष्ट्रिय दबाब: नेपाल सधैँ छिमेकी मुलुकहरूको प्रभावमा पर्दै आएको छ। यसले गर्दा स्वतन्त्र रूपमा आफ्नो नीति निर्माण गर्न सकेको छैन।

सही नेतृत्वको अभाव:

नेपालले सधैँ सही नेतृत्वको अभाव खड्किएको छ। नेताहरू दलीय स्वार्थमा बढी केन्द्रित हुने भएकाले राष्ट्रिय हितलाई प्राथमिकता दिँदैनन्। जनताको चेतनाको अभाव, भ्रष्टाचारको संरक्षण र अल्पकालीन सोच जस्ता कारणले योग्य नेता छनोट गर्न सकिएको छैन।

युवा नेतृत्व र विकासको सम्भावना:

युवाहरूमा नयाँ सोच, ऊर्जा र उत्साह हुन्छ। उनीहरूमा देशप्रतिको प्रगाढ लगाव हुन्छ। यदि युवालाई राजनीतिमा ल्याउन सकियो भने नेपालको विकासमा नयाँ युगको सुरुवात हुन सक्छ। मलेसिया र चीनले युवा नेतृत्वलाई अवसर दिएर छोटो समयमै उल्लेखनीय विकास गरेका छन्। नेपालले पनि यिनै देशहरूबाट प्रेरणा लिन सक्छ।

युवा नेतृत्वले ल्याउन सक्ने परिवर्तन:

• नयाँ सोच र दृष्टिकोण: युवा नेतृत्वले देशको विकासका लागि नयाँ सोच र दृष्टिकोण ल्याउन सक्छ।
• प्रविधिको प्रयोग: युवाहरू प्रविधिप्रति बढी जानकार हुन्छन्। उनीहरूले प्रविधिको प्रयोग गरेर विकासका कामलाई तीव्र गति दिन सक्छन्।
• पारदर्शिता र जवाफदेहिता: युवा नेतृत्वले पारदर्शिता र जवाफदेहितालाई प्राथमिकता दिनेछन्।
• भ्रष्टाचार नियन्त्रण: युवा नेतृत्वले भ्रष्टाचारलाई शून्य सहनशीलताको नीति अपनाएर निर्मूल गर्न सक्छ।
• अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध सुधार: युवा नेतृत्वले विश्वका अन्य देशहरूसँगको सम्बन्ध सुधार गरेर देशको हितमा काम गर्न सक्छ।

युवा नेतृत्वलाई अवसर दिनका लागि के गर्नुपर्छ?

• राजनीतिक दलहरूले युवालाई अवसर दिनुपर्छ: दलहरूले आफ्ना पार्टीमा युवालाई नेतृत्वदायी भूमिका दिनुपर्छ।
• शैक्षिक संस्थाहरूले राजनीतिक चेतना जगाउनुपर्छ: विद्यार्थीहरूलाई राजनीतिप्रति सचेत बनाउनुपर्छ।
• समाजले युवाहरूलाई प्रोत्साहित गर्नुपर्छ: समाजले युवाहरूलाई राजनीतिमा आउन प्रोत्साहित गर्नुपर्छ।
• सरकारले युवामैत्री नीति बनाउनुपर्छ: सरकारले युवाहरूलाई लक्षित गरेर विभिन्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ।

अन्त्यमा, म यो लेखमा निम्न विषयहरू थप गर्न चाहन्छु:

• नेपालको कृषि क्षेत्रको अवस्था र सुधारका उपायहरू: नेपाल कृषि प्रधान देश भए पनि कृषि क्षेत्रमा आधुनिकीकरण र यान्त्रीकरणको अभाव छ। यसले गर्दा कृषकहरूले पर्याप्त आम्दानी गर्न सकेका छैनन्। कृषि क्षेत्रमा लगानी बढाएर, सिँचाइ सुविधा विस्तार गरेर र कृषकहरूलाई तालिम प्रदान गरेर कृषि उत्पादन बढाउन सकिन्छ।
• पर्यटन क्षेत्रको विकास र चुनौतीहरू: पर्यटन नेपालको अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण खम्बा हो। तर, पर्यटन पूर्वाधारको अभाव, वातावरणीय प्रदूषण र कोभिड-१९ महामारी जस्ता कारणले पर्यटन क्षेत्र प्रभावित भएको छ। पर्यटन पूर्वाधारको विकास गरेर, वातावरण संरक्षण गरेर र पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्ने नयाँ-नयाँ पर्यटकीय गन्तव्यहरूको विकास गरेर पर्यटन क्षेत्रलाई चलायमान बनाउन सकिन्छ।
• जलस्रोतको उपयोग र यसको महत्व: नेपाल जलस्रोतमा धनी देश हो। तर, जलस्रोतको उचित उपयोग हुन सकेको छैन। जलविद्युत उत्पादन, सिँचाइ र खानेपानी आपूर्ति जस्ता क्षेत्रमा जलस्रोतको उपयोग गरेर देशको विकास गर्न सकिन्छ।
• नेपालको शिक्षा प्रणालीमा सुधारका लागि आवश्यक कदमहरू: नेपालको शिक्षा प्रणालीमा गुणस्तरको अभाव छ। शिक्षकको अभाव, भौतिक पूर्वाधारको कमजोरी र पाठ्यक्रमको अद्यावधिक नहुनु जस्ता समस्याहरू छन्। शिक्षामा लगानी बढाएर, शिक्षकहरूलाई तालिम प्रदान गरेर र पाठ्यक्रमलाई अद्यावधिक गरेर शिक्षाको गुणस्तर सुधार गर्न सकिन्छ।
• नेपालको स्वास्थ्य क्षेत्रको अवस्था र चुनौतीहरू: नेपालको स्वास्थ्य क्षेत्रमा चिकित्सक र स्वास्थ्यकर्मीको अभाव, औषधि अभाव र स्वास्थ्य संस्थाहरूको कमजोर अवस्था जस्ता समस्याहरू छन्।
• निष्कर्ष:

  नेपालको विकासका लागि राजनीतिक स्थिरता, भ्रष्टाचार नियन्त्रण, शिक्षामा लगानी, रोजगारी सिर्जना, पूर्वाधार विकास, र सुशासन स्थापना आवश्यक छ। नेपाली जनताले देशभक्त, योग्य र दूरदर्शी नेतृत्व छनोट गर्नुपर्छ। हामी सबैले मिलेर देश विकासमा लाग्नुपर्छ। युवा नेतृत्वलाई अवसर दिएर नेपाललाई समृद्ध बनाउन सकिन्छ।

लेखकबाट थप:

संघीयता सुदृढीकरण आजको आवश्यकता